Umhverfisstofnun, fyrirrennari Náttúruverndarstofnunar, hefur sinnt sjálfboðaliðastarfi í náttúruvernd allt frá stofnun. Verkefnið Sjálfboðaliðar Náttúruverndarstofnunar felur í sér fjölbreytt störf á friðlýstum svæðum víða um land, þar sem þátttakendur leggja sitt af mörkum til að vernda og efla náttúruna.
Fyrstu sjálfboðaliðarnir sem komu til starfa árið 1978 í Skaftafelli og á Gljúfrum, unnu að margvíslegum verkefnum á sviði landverndar og uppbyggingar. Þarna var lagður grunnur að því starfi sem síðar fylgdi. Þeir unnu á nokkrum stöðum á landinu og meðal annars byggðu þeir hleðsluvegg umhverfis nýbyggt landvarðarhús í þjóðgarðinum sem þá hét við Jökulsárgljúfur en er í dag Vatnajökulsþjóðgarður.
Verkefnið hefur undanfarin áratug verið að hluta til samstarfsverkefni við erlend sjálfboðaliðasamtök The British Conservation Volunteers (BTCV) en er nú einungis undir Náttúruverndarstofnun sem vinnur einnig í samstarfi við íslenska framhaldsskóla.
Frá árinu 1996 til 2017 hafa sjálfboðaliðar unnið 6.991 vinnudag á yfir 60 friðlýstum svæðum um allt land. Á fyrstu árunum komu flestir þátttakendur erlendis frá, en árið 2013 hófst samstarf við íslenska framhaldsskóla. Hlutfall íslenskra sjálfboðaliða jókst þá úr 1% í 21%, og hefur það samstarf reynst bæði gefandi og innblástursríkt.
Sjálfboðaliðar sumarið 1978.
Sjálfboðaliðar vinna á friðlýstum svæðum og á svæðum á náttúruminjaskrá landsins, þar sem þeir styðja við landverði og verndun náttúrunnar. Hlutverk þeirra er ekki að taka að sér hefðbundin launuð störf heldur að leggja sitt af mörkum til að endurheimta, viðhalda og vernda náttúru landsins – landslag, gróður, dýralíf og líffræðilegan fjölbreytileika.
Verkefnin eru unnin með einföldum verkfærum, oft á afskekktum svæðum þar sem erfitt er að fá vinnuafl. Sjálfboðaliðarnir öðlast þar dýrmæta reynslu sem nýtist þeim í námi og starfi. Verkefnið hefur líka sterkt félagslegt gildi: það tengir saman fólk frá Íslandi og útlöndum sem deilir ástríðu fyrir náttúruvernd.
Árið 2017 tók Umhverfisstofnun í fyrsta sinn þátt „Grænni helgi“ – alþjóðlegum viðburði þar sem íslenskir og erlendir sjálfboðaliðar unnu saman að viðhaldi göngustíga í Reykjanesfólkvangi. Slíkar samkomur efla hefð sjálfboðaliðastarfs í náttúruvernd hér á landi.
Að verkefninu koma margir starfsmenn Umhverfisstofnunar – umsjónarmenn, landverðir og liðsstjórar – sem skipuleggja störfin, sjá um þjálfun og tryggja öryggi hópanna. Liðsstjórarnir, sem margir snúa aftur sumarið eftir sumarið, hafa orðið sérfræðingar á sínu sviði og miðla áfram reynslu sinni.
Umhverfisstofnun hefur tekið virkan þátt í alþjóðlegu samstarfi, meðal annars innan Europarc Federation. Í gegnum árin hafa hundruð stjórnenda og sjálfboðaliða skipst á þekkingu milli landa, og íslenska verkefnið hefur orðið fyrirmynd að sjálfboðaliðastarfi í öðrum löndum – meðal annars í Líbanon.
Síðustu fjóra áratugi hafa yfir 3.000 einstaklingar tekið þátt í sjálfboðaliðastarfi Umhverfisstofnunar. Margir þeirra hafa haldið áfram í störf tengd náttúruvernd, bæði hér heima og erlendis. Verkefnið hefur þannig ekki aðeins stuðlað að vernd íslenskrar náttúru, heldur einnig kveikt ástríðu og tengsl milli fólks um allan heim.